Notos'un 13. Büyük Soruşturması'nın Sonuçları

Notos’un büyük soruşturmalarının bu yılki konusu, son yıllarda yayıncılık dünyamızın önemli bir bölümünü oluşturan çocuk kitaplarıyla ilgili. Çocuklar için kitaplar büyük bir sorumluluk ve özen gerektiriyor. Öte yandan, masallardan modern öykülere uzanan çok zengin bir dünya. Ama nereden başlayıp neleri öne çıkaracağız? Bunu kolaylaştırmanın yollarından biri, kılavuzlar oluşturmaktır. Notos, En Önemli 100 Çocuk Kitabı soruşturmasının sonuçlarını, önce bu amaç doğrultusunda düşünmüş.

İlk 20 Çocuk Kitabı

Küçük Prens, Antoine de Saint-Exupéry

Küçük Kara Balık, Samed Behrengi

Alice Harikalar Diyarında, Lewis Caroll

Şeker Portakalı, José Mauro de Vasconcelos

Pál Sokağı Çocukları, Ferenc Molnár

Tom Sawyer’ın Maceraları, Mark Twain

Pinokyo, Carlo Collodi

Charlie’nin Çikolata Fabrikası,
Roald Dahl

Gulliver’in Gezileri, Jonathan Swift

Peter Pan, James Matthew Barrie

Harry Potter, J.K. Rowling

Seksen Günde Devriâlem, Jules Verne

Andersen Masalları

Pippi Uzunçorap, Astrid Lindgren

Define Adası, Robert Louis Stevenson

Çocuk Kalbi, Edmondo de Amicis

Momo, Michael Ende 

Robinson Crusoe, Daniel Defoe 

Denizler Altında Yirmi Bin Fersah, Jules Verne

Heidi, Johanna Spyri 

Çocuk Edebiyatının Işığı Önümüzde

Semih Gümüş

Notos’un geleneksel yıllık soruşturmalarının on üçüncüsünün sonuçları belli oldu. Bu yılki konumuz:

En Önemli 100 Çocuk Kitabı

Notos okurlanının da hemen aşina olduğu bir alan değil bu. Çocuk edebiyatı, hem verimliliği bakımından bazı sorunlarla birlikte alınıyor hem de zaman zaman varlığı sorgulanan bir alan olarak tartışılıyor. Ayrıca çocuk edebiyatı olmayacağını, yetişkiler için yazılanı pekâlâ çocukların da okuyabileceğini savunan görüşün geçerli olup olmadığı ilgi çekici bir konu. Bu düşüncenin doğru olduğunu sanmıyorum. Çocuklar için yazılan öykülerin, romanların, masalların edebiyat olup olmadığının ölçütü de dilleridir. Yazınsal dilin çocuklara doğrudan anlattıklarının, verdiği anlamların yanında, dolaylı olarak ilettiği anlamlar da varsa, o metinlerin edebiyat olup olmadılarını sorgulamamak gerekir. Çocukların düşünme biçimini geliştirecek, ilk soyutlama deneyimlerini yaşatacak olan dil ve anlatım biçimi, önümüze yetkinlikle açılmış bir edebiyat dünyası getirir. 

Çocuklar bu kitapların içinden geçtikten sonra, gelecekte çok daha gelişkin  dünyalar kurmayı öğrenir. İnsanı insan yapan en önemli özellik ayrıntıları görmek ve anlamak değil mi. Yaratıcılık, bir bakıma her şeyden önce ayrıntıları keşfetmek demek. Bütün bir yapı içinden ayrıntıları süzebilmek, yani soyutlama yapmak, zamanla soyutlama edimini bir refleks olarak kullanabilmek...

İşte bunun için de okul eğitiminde edebiyatın, başka hiçbir şeyle doldurulamayacak bir yeri var. Çocuklar sınavlara hazırlanmamalı, ezber yapmamalı, notla korkutulmamalı. Fiziğin yanında metafiziğin, somut olanın yanında edebiyatın soyut dünyasını anlamak, çocukların erken yaşlarda kişiliklerini geliştirmek için zorunlu görülmüyorsa, ciddi bir sorunla karşı karşıyayız demektir. Ne yazık ki şimdi böyle bir engelin önündeyiz.

Notos’un bu yılki büyük soruşturmasını, bunları düşünerek, çocuk kitaplarıyla ilgili yapmaya karar verdik. Hiç kuşku yok ki sonuç önemli, yararlı, anlamlı olacaktır. Başta çocuklar, sonra anababalar ve öğretmenler, hangi çocuk kitapları okunmalı, okutulmalı sorusuna anlamlı bir karşılık bulacak, ellerine en önemli çocuk kitaplarının sıralandığı bir kılavuz alacak. 

Soruşturmanın sonucunun, her yıl olduğu gibi, daha da nitelikli, güvenilir bir kamuoyunun içinden çıkmasını amaçladığımız için, yaratıcı yazarlarla birlikte yayıncılara, eğitimcilere de ulaşmaya çalıştık. 

Notos’un Soruşturmalarının Anlamı

Notos bugüne dek on iki büyük soruşturma düzenledi:

Ölmeden Önce Okunması Zorunlu 40 Kitap (Şubat 2007)

Yüzyılın 40 Romancısı (Şubat 2008)

Edebiyatımızda Geleceğin Ustaları (Şubat 2009)

Yüzyılın 40 Öykücüsü (Şubat 2010)

Çağdaş Türk Edebiyatında En İyi 40 Şey (Şubat 2011)

100 Temel Eser (Şubat 2012)

Türk Edebiyatından Hangi Yazarın Nobel Edebiyat Ödülü’nü Almasını İstersiniz? (Şubat 2013)

Türk Edebiyatının Klasikleri Nelerdir? (Şubat 2014)

En Önemli Roman Kahramanları (Şubat 2015)

Yüzyılın 40 Filmi (Şubat 2016)

En Önemli 100 Çeviri (Şubat 2017)

En Önemli 100 Felsefe Metni (Şubat 2018)

Bilindiği gibi bu soruşturmalar, olabilen en geniş yazar ve konuyla ilgili uzman çevresinin katılımıyla gerçekleşti; edebiyat kamuoyunda bir edebiyat dergisi aracılığıyla toplanabilecek ilginin oldukça üstünde ilgi gördü; gazetelerde, dergilerde, kitap eklerinde ve Notos’un kendisi için de önemli bir etkinlik alanı olarak gördüğü dijital dünyada tanıtıldı, tartışıldı. 

2019 Soruşturmasının Özellikleri

Notos, her soruşturmadan sonra yaptığı değerlendirmelerde kendisi herhangi bir yargıda bulunmadan, yalnızca sonuçları veriyor. Şimdi sonuçlarını verdiğimiz En Önemli 100 Çocuk Kitabı soruşturması için de bu yaklaşımımız elbette aynıyla geçerli. 

• Önce soruşturmaya katılıma bakalım. En Önemli 100 Çocuk Kitabı soruşturmamıza her yıl olduğu gibi bu yıl da gene yüksek bir katılım oldu. Bunu her zaman önemsiyoruz. Tam 307 yazar, şair, çevirmen, editör, eğtimci katıldı soruşturmaya. Bu sayının önemli ve güvenilir bir kamuoyu temsili olduğunu söyleyebiliriz. Katılımın yüksek olması baştan beri öncelikli amacımız oldu. 

• Düzenlediğimiz soruşturmalarda katılımcılarımızın bütününü bir “Seçici Kurul” gibi görüyoruz. Soruşturmamıza katılan 307 kişinin adını alt alta sıraladığımızda, güvenilirliği, saygınlığı, inandırıcılığı kuşku götürmeyecek, daha önce bir arada görülmemiş bir seçici listesi ortaya çıkıyor ki, onun da düşünce hayatımızın bugünkü eğilimini önemli ölçüde temsil ettiği söylenebilir.

Yirmi otuz kişinin katıldığı bir soruşturmanın sonucundaki olası sapmalar, katılımcı sayısı arttıkça enaza inmeye, en sağlıklı sonuç alınmaya başlar. Notos’un, geleneksel soruşturmalarına katılımın ençok düzeyde olması için gösterdiği çabanın nedeni de budur.

• Çıkan sonucun en doğru seçimi gösteremeyeceğini belirtmeye gerek yok. Soruşturmalarda doğruyu ya da yanlışı hiçbir zaman aramıyoruz. Sonuç doğrudan bizi de ilgilendirmiyor. Notos kendisini yalnızca aracı konumunda tutuyor. Çıkan sonuç bir eğilimi gösterir, güçlü bir eğilimi, bugünün seçimlerini. Bu arada hep belirtiyoruz, bir kişi tarafından belirtilmiş bir eğilim nasıl o kişinin öznelliğini gösterirse, 307 kişinin belirttiği bir eğilim de o topluluğun öznelliğini gösterir. 

• Sözgelimi birkaç onyıl sonra yinelendiğinde çıkacak sonuçla karşılaştırıldığında, En Önemli 100 Çocuk Kitabı soruşturmasının düşünce hayatımızdaki değişimi anlamak için ortaya sağlam bir veri çıkardığı daha iyi görülecektir. Bizde kayıt düşme alışkanlığı yeterince olmadığı için, geçmişe dönük araştırmalar her zaman aşılması çok güç kısıtlarla karşılaşmıştır. Demek ki Notos’un yıllık büyük soruşturmaları kültür tarihimize düşülmüş nitelikli kayıtlar arasında yer alacak, gelecekte geçmişe dönük çalışmalar yapacak bütün araştırmacılar için başvurulması gerekli kaynaklar arasında bulunacaktır.

Sonucu Yorumlama

• Başvurduğumuz katılımcılardan 10 kitap adı önermelerini istedik. Soruşturmamıza katılan 307 kişi, toplam 348 farklı kitap adı verdi. Bu iki sayı, soruşturmaya katılanların seçtikleri kitapların çok geniş bir dağılım göstermediğini, aynı kitaplarda buluşulduğunu gösteriyor. Önerilen kitaplar, en çok önerilenlerden başlanarak sıralandı. Yararlı bir toplam olabileceğini düşünerek, sonunda ilk 100 kitabı açıklamaya karar verdik. 

• En Önemli 100 Çocuk Kitabı soruşturmasında 307 seçicinin ilk üç sıraya değer gördüğü Küçük Prens, Küçük Kara Balık ve Alice Harikalar Diyarında, genel bir onayla öne çıkıyor. Bunu elbette belirtebiliriz. Küçük Prens soruşturmaya katılanların yüzde 59’u, Küçük Kara Balık yüzde 49’u, ve Alice Harikalar Diyarında da yüzde 43’ü tarafından belirtilmiş.

• 100 kitaplık listenin ilk onunda hepimizin ilk aklına gelenlerin bulunduğu görülüyor. 100 kitaplık bütün listede de yadırganacak bir kitap olmadığını sanıyorum. Sonrası elbette öznellikle belirlenir, bazı kitapların yerine başkaları girebilir, böylece herkes kendi listesini tamamlayabilir.

En Önemli 100 Çocuk Kitabı soruşturmasının sonuçları elbette tartışılacaktır. Bu soruşturma hem bugün, hem yarın değerlendirilecek nitelikte bir soruşturma olmuşsa amacına ulaşmış demektir. Sonunda, 307 yazar, şair, çevirmen, editör, eğtimcinin yanıt verdiği bir soruşturmanın uzun hazırlığı özen, sorumluluk ve emek gerektiriyor. Böyle bir soruşturma edebiyat ve yayıncılık dünyamızın kan dolaşımını hızlandırabilir. Notos bunu da görevleri arasında sayıyor.